Prof. Monika Adamska z Wydziału Budownictwa i Architektury Politechniki Opolskiej podjęła się żmudnej rekonstrukcji obrazu miast śląskich w połowie XVIII wieku. To właśnie wtedy po wojnach śląskich Król Prus Fryderyk II Wielki pokonał Austrię Habsburgów i odebrał im cały Śląsk. Historycy w Polsce do dziś nie mają pełnej wiedzy na temat rozwoju miast w tym czasie.
Profesor Adamskiej udało się przekonać Fundację Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego w Berlinie i przez cały miesiąc miała dostęp do jedynego egzemplarza Atlas "Krieges Carte von Schlesien". Opracowanie kartograficzne powstało w latach 1747-1753.
- To unikalne zdjęcie kartograficzne Śląska, którego jedyny egzemplarz znajduje się właśnie w Bibliotece Państwowej w Berlinie. Na zlecenie króla Fryderyka II Christian pochodzący z Westfalii major inżynierii Friedrich von Wrede sformował zespół specjalistów, który wykonywał pomiary w terenie i następnie opracowywał nowe mapy Śląska stacjonując w twierdzy w Kłodzku – wylicza prof. Monika Adamska, kierownik Katedry Architektury i Urbanistyki Wydziału Budownictwa i Architektury Politechniki Opolskiej.
Atlas Śląska XVIII wieku z Biblioteki w Berlinie
Zobacz zdjęcia
Atlas „Krieges Carte von Schlesien” to szczegółowe graficznie opracowanie składające się z pięciu tomów zawierających łącznie 201 arkuszy zorientowanych na północ, w tym 195 map w skali 1:33000, 5 kart tytułowych oraz 1 arkusz specjalny. Na kartach tytułowych, kluczowych w realizacji projektu, przedstawiono łącznie plany aż 67 miast ówczesnego Śląska w skali 1:14000. Dla niektórych miast regionu jest to pierwszy plan w ich historii.
- Dla niektórych miast regionu jest to pierwszy plan w ich historii. W przypadku Opolszczyzny, przedstawionych zostało w sumie 17 miast, w tym twierdze w Brzegu, Koźlu i Nysie oraz umocnione miasta: Głubczyce i Namysłów, ponadto m.in: Głogówek, Krapkowice, Opole, Paczków, Prudnik - mówi prof. Monika Adamska.
"Atlas wojenny Śląska" autorstwa C.F. von Wrede to cenne źródło informacji o krajobrazie kulturowym regionu, jego miastach i wsiach dające możliwość wielokierunkowych badań i analiz, w obszarze m.in. architektury i urbanistyki, geografii i historii.
Odzwierciedla ówczesne warunki geograficzno-przyrodnicze w obszarze Śląska (sieć rzeczną, mokradła, ukształtowanie terenu, tereny rolne, lasy). Z ciekawostek, w zachodniej części Dolnego Śląska oznaczonych zostało wiele winnic, m.in. w okolicach Zielonej Góry i Krosna Odrzańskiego. Kilkadziesiąt sygnatur definiuje takie treści i szczegóły sytuacyjne jak: infrastruktura drogowa, mosty (zróżnicowane kamienne i drewniane), stacje pocztowe, aktywność gospodarczą: młyny, wiatraki, cegielnie.
W oparciu o atlas można zebrać wiele informacji o obiektów publicznych: sakralnych i świeckich, które znajdowały się w miastach lub bezpośredniej okolicy. Oznaczone zostały: świątynie katolickie i protestanckie, klasztory, kaplice, zamki i siedziby szlacheckie. W legendzie ikony kościoła katolickiego i protestanckiego różniły się jedynie usytuowaniem wieży; świątynia katolicka miała wieżę po lewej stronie, a protestancka po prawej stronie. Mapy Wredego oznaczały również lokalizację mniejszych obiektów takich jak szubienice (z podziałem na drewniane i murowane, często na wzgórzu za miastem), obrazy słynące łaską czy fontanny na rynkach miast.
– Plany miast precyzyjnie odzwierciedlają charakter rozplanowania, układ kwartałów zabudowy i lokalizację placów. Odwzorowują również obwarowania miast, najczęściej średniowieczne, ale również skomplikowane układy gwiaździstych fortyfikacji twierdz Śląska: Brzegu, Głogowa, Kłodzka, Koźla i Nysy - tłumaczy prof. Adamska.
Druga połowa XVIII wieku to czas, kiedy król Fryderyk II realizował programy kolonizacji i aktywizacji gospodarczej Śląska. To okres zakładania bardzo wielu nowych wsi na terenie regionu, powstało ich wtedy ok. 300 (m.in. wieś Świerkle, obecnie część Opola). – Na tych mapach jeszcze ich nie ma – zauważa prof. Monika Adamska.
